کاروانسرای باباقدرت در مرکز شهر مشهد، جنوب حرم امام رضا (ع)، میدان هفده شهریور و ابتدای خیابان صدر قرار دارد. کاروانسرا در گذشته در خارج از شهر و جنوب شرقی آن قرار داشته، اما در حال حاضر در داخل شهر واقع شده است. این کاروانسرا تنها کاروانسرای باقی مانده در شهر مشهد است و از این نظر اهمیت ویژه ای دارد.

کاروانسرای باباقدرت یکی از چهارصد کاروانسرایی است که در اوایل دوران قاجار ساخته شد. این رباط یا کاروانسرا توسط اسحاق خان قرایی، فرماندار وقت مشهد ساخته شده و بیش از دو قرن قدمت دارد. بر این اساس می توان گفت که کاروانسرای باباقدرت در دوره فتحعلیشاه قاجار و اوایل قاجاریه احداث گردیده است. سبک و سیاق معماری بنا نیز این موضوع را تایید می کند.

این بنا یکی از ورودی های شهر مشهد بوده که زائران حرم مطهر حضرت رضا (ع) قبل از ورود به شهر در آن اقامت می کردند. در واقع مسافران قبل از ورود به مشهد یا پس از خروج از آن یک روز یا شب در رباط باباقدرت اطراق می کردند. این بنای ارزشمند در تاریخ 7/10/1380 به شماره 4031 به عنوان اثری فرهنگی تاریخی توسط سازمان میراث فرهنگی در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است.

با توجه به اینکه کاروانسرا پیش از انقلاب، مدتی به شرکت نوش واگذار شده بود و برای تولید مشروبات الکلی استفاده می شده، در نزد اهالی منطقه و مشهد به کاروانسرای نوش نیز شهرت دارد.

کاروانسرای باباقدرت با پلان مستطیل شکل و در امتداد شمال شرقی، جنوب غربی به ابعاد 77 در 66 متر و عمدتا با مصالح ساختمانی آجر و گچ ساخته شده است. ورودی بنا در ضلع جنوب غربی مشتمل بر یک ایوان به عرض 7.5 متر و عمق 1.5 متر با طاق جناقی می باشد. ایوان با مدخلی 4 متری به هشتی ورودی می رسد. بدنه داخلی کاروانسرا و بالای قوس ها بوسیله کاشی های زرد، فیروزه ای و لاجوردی تزیین گردیده است.

فضای کلی کاروانسرا مشتمل بر حیاطی مستطیل شکل به ابعاد 45 در 27 متر است که ایوان ها، غرفه ها و اتاق ها پیرامون آن احداث شده اند. شاه نشین در دو طبقه و دو اتاق مربع شکل در ضلع شمالی حیاط و مقابل ایوان ورودی قرار دارند. در جبهه های شمال شرقی، غربی و ضلع شمالی کاروانسرا اسطبل هایی طولانی و بزرگ بوده که از طریق مدخل های چهارگوشه حیاط و اطاق های گوشه ها و دو طرف شاه نشین راه داشته اند.

حکیم الممالک در سفرنامه خود این بنا را به نام کاروانسرای باباقدرت و در فاصله نیم فرسنگی مشهد و آن را بارانداز قافله ها و محل اطراق مسافران عنوان کرده است.

مرحوم اعتماد السلطنه درباره مسیر مشهد به تهران و کاروانسرای باباقدرت در کتاب مطلع الشمس نوشته است: ((چون از شهر مشهد مقدس به راه نیشابور و سبزوار عزیمت دارالخلافه تهران می نمایند، منزل اول اگرچه برحسب مسافت شریف آباد است، اما اغلب قوافل و زوار یک شب در طرق که در یک فرسنگ و نیمی شهر مشهد است، اقامت می نمایند. سپس از دروازه خیابان سفلی یا دروازه عیدگاه خارج شده، ابتدا می رسند به حوض باباقدرت و بعد به رباط باباقدرت که اسحاق خان قرائی ساخته است)).

در حال حاضر این بنا توسط بخش خصوصی تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی استان خراسان رضوی مرمت و احیا شده و بعنوان سفره خانه، چایخانه و بازارچه سنتی تحت عنوان مجتمع گردشگری سنتی باباقدرت مورد بهره برداری قرار گرفته است.

رستوران باباقدرت، صنایع دستی زیورآلات و سنگ های قیمتی نظیر فیروزه، عقیق و...، صنایع چرم، تابلوهای نقاشی و طراحی هنری، صنایع دستی سنگ هرکاره، دوخت گیوه های سنتی و... از جمله مشاغل موجود در مجتمع هستند.

پیشنهاد می شود در سفر به شهر مشهد مقدس از مجتمع گردشگری کاروانسرای باباقدرت مشهد، به عنوان یک جاذبه گردشگری تاریخی و فرهنگی بازدید نموده و از محصولات صنایع دستی آن نیز بهره مند شوید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به کاروانسرای باباقدرت مشهد
• کتاب کاروانسراهای خراسان، نوشته رجبعلی لباف خانیکی، محمود بختیاری شهری و بهزاد نعمتی، انتشارات پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری، چاپ اول 1392، شابک: 9786006953144
• کتاب مشهد، نوشته یاسمین افشار قتلی، انتشارات فرهنگ رسانه پویا، چاپ اول 1395، شابک: 9786006823577
• کتاب راهنمای گردشگری استان های خراسان رضوی، شمالی و جنوبی، نوشته محمد رضا شیخ، انتشارات ارسلان، چاپ اول زمستان 1388، شابک: 9786005420081