تپه حصار دامغان در فلات مرکزی ایران، استان سمنان، شهرستان دامغان، به فاصله حدود سه کیلومتری جنوب شرقی شهر دامغان و در شرق ایستگاه راه آهن دامغان واقع است. به طوری که دو خط ریل راه آهن تهران-مشهد از میان آن عبور می کند. مختصات تپه حصار E54, 23.120 و N36, 09.297 و ارتفاع آن حدود 1140 متر از سطح دریا می باشد.

تپه حصار دامغان از با ارزش ترین محوطه های باستانی عصر مس سنگی در ایران محسوب می شود. اریک فردریش اشمیت، باستان شناس آلمانی، در دهه 1930 تپه حصار را کاوش کرد و در نتیجه آن آثار ارزنده نخستین استقرار روستایی ایران آشکار شد. همچنین قلعه ای کشف شد که گویا به آتش کشیده شده بود و اجساد مثله شده در آن اشمیت را به این دریافت رساند که یورش نخستین پدید آورندگان عصر آهن در ایران، به گونه وحشیانه ای آن ها را پاره پاره کرده است. او کاوش در این تپه را رها کرد و آرامگاه ابدی آن ها را با خاک پوشاند. از دوره های ماد، هخامنشی، سلوکی، اشکانی و ساسانی آثار گوناگونی در تپه حصار پیدا شده، ولی اهمیت تاریخی آن به پیش از تاریخ باز می گردد. بخش هایی از محوطه نشان دهنده نخستین اجتماع ساکن در این منطقه است. خانه هایی کوچک با دیوارهای چینه ای و خشت خام از آثار معماری بدست آمده در این طبقه هستند که بدون هیچ نقشه و نظم واحدی ساخته شده اند.

بخشی از یافته های مجسمه گلی حیوانات، سردوک های گلی، مهره های تزیینی، گردنبندهای سنگی، استخوان شبق، اشیای مسی، تیغه های سنگ چخماق، سفال خاکستری، ظروف نقاشی شده، ابزار سنگی و استخوانی، سرگرزها و خنجرهای مسی، سوزن، حلقه، انگشتر، گردنبند، گوشواره، سنجاق و اشیای طلایی، نقره ای و سربی هستند. همچنین گل نوشته ای به خط میخی بابلی پیدا شده از دو هزار سال پیش از میلاد که بیانگر پیوند فرهنگی این منطقه با میانرودان است.

در نتیجه کاوش های انجام گرفته در تپه حصار به رهبری اشمیت، آثاری مربوط به هزاره پنجم پیش از میلاد تا دو هزار پیش از میلاد کشف گردید. آنچه از جنبه معماری در این تپه دارای اهمیت است، کشف ساختمان های بزرگ از هزاره سوم پیش از میلاد می باشد.

جالب ترین ساختمان این لایه، بنایی است با نام ساختمان سوخته که در اثر آتش سوزی منهدم شده است. این ساختمان شامل یک حصار دفاعی بوده و فقط یک دروازه ورودی داشته است. در فواصل مختلف در حصار دفاعی ساختمان برج و باروهای استحفاظی و دفاعی مشاهده می گردد. اشمیت این ساختمان را معبدی بزرگ و یا قصری باشکوه معرفی می نماید.

از تپه حصار ماکتی سفالین از یک خانه به دست آمده است که حاکی از جایگاه برجسته معماری در نزد ساکنان این شهر باستانی است و هم اکنون در موزه ایران باستان واقع در موزه ملی ایران برای علاقمندان قابل بازدید است.

پیشنهاد می شود در سفر به استان سمنان و شهرستان دامغان، از محوطه باستانی تپه حصار دامغان دیدن نموده و با اولین مجموعه استقرار روستایی ایران بیشتر آشنا شوید.

منابع:

• سفر تحقیقاتی تیم شگفتی های ایران به محوطه باستانی تپه حصار دامغان
• کتاب معماری ایران و جهان، نوشته دکتر رضا نوری شادمهانی، انتشارات مهکامه، چاپ هشتم سال 1398، شابک: 9786007127070
• فصلنامه میراث و گردشگری گیلگمش، ویژه نامه آبان 1396، صفحه 72